Jeg skriver en tekst som handler om språket, språkets funksjon og vår oppfattelse av språket. Kunne dere fortelle meg hvordan dere vil definere ordet språk?
Definisjonen av språk er noe de lærde strides om. Det kan til og med hevdes at språk ikke er noen språkvitenskapelig term.
I en svensk fagordbok heter det:
I dagligt tal menar vi med språk just det kommunikationssystem som den mänskliga arten utvecklat. När man i språkvetenskapliga sammanhang vill vara mer precis brukar man i stället tala om mänskligt språk eller naturligt språk. Motsatsen kan då vara konstgjort språk, t ex esperanto [...], eller formellt språk, t ex det predikatlogiska språket, eller djurspråk, t ex binas språk. Med språk i ordets generella betydelse förstår vi ett kommunikationssystem uppbyggt av tecken eller signaler och regler för hur dessa kombineras. Man brukar skilja mellom talspråk och skriftspråk. (Peter A. Sjögren: Termer i alllmän språkvetenskap, Stockholm 1979)
I løsere betydning brukes ordet dessuten om alt som kan fungere kommunikativt eller symbolsk, fra blomsterdufter til trafikklys og andre signaler.
Vi bruker oftest språk om de historisk framvokste menneskelige kommunikasjonssystemene talemål og skriftmål. Men hva som utgjør et visst talemål eller et visst skriftmål, er ofte vanskelig å avgjøre.
Hva er det som gjør visse utsnitt av variasjonen i verdens språk til bestemte språk – norsk, dansk, engelsk og så videre? Ofte handler det mer om politikk enn om grammatikk.
Ifølge den tyske språkviteren Heinz Kloss kan språk i denne betydningen forstås på to måter – som Abstandsprache eller Aufbausprache.
For eksempel er norsk og tysk avstandsspråk i forhold til hverandre fordi norske og tyske ikke forstår hverandre uten opplæring. Norsk og svensk er forskjellige språk i en annen forstand. Folk i Norge og Sverige forstår hverandre, men norsk og svensk er ulike «utbyggingsspråk» − de er «utbygd» med ordbøker og grammatikker og brukes i statsforvaltning, skole, kirke, presse, medier osv. De oppfattes dermed som to forskjellige språk.
Det er også slike politisk-administrative forhold som skiller språk og dialekter, for dialekter er «varieteter» (varianter) som ikke er utbygd på samme måte som standardspråket. Spøkefullt har det blitt sagt at et språk (standardspråk) er en dialekt med egen hær og flåte.
Se ellers Store norske leksikon.
Jeg lurer på om kanskje norsk, svensk og dansk i framtiden kan bli ett språk. Eller om iallfall svensk og norsk kan bli det? Tross sine ulikheter er de jo likere enn dialekter innenfor andre språk rundt om i verden.
Det har du rett i. Dessverre er det ingen som kan svare sikkert på spørsmålet.
For det første er det vanskelig å definere hva et språk er, ut fra rent språklige kriterier. Den latvisk-amerikanske språkforskeren Max Weinreich satte det på spissen og sa at et språk er «en dialekt med egen hær og flåte». Den tyske lingvisten Heinz Kloss prøvde å løse problemet ved å dele språkbegrepet i to, slik:
Nynorsk og bokmål er på mange måter like mye (eller lite) to forskjellige språk som for eksempel bokmål og dansk er det, men de blir regnet som to varianter av norsk fordi de begge brukes innenfor den norske staten.
Det er klart at norsk, svensk og dansk stammer fra det samme språket, som kalles urnordisk. Etter at de urnordiske dialektene skilte lag, har de blitt oppfattet mer og mer som egne språk. Dette henger naturligvis sammen med at Norge, Sverige og Danmark lenge har vært tre selvstendige land med hver sin offentlighet, og språkene har med noen unntak blitt «utbygd» hver for seg. Dansk, svensk og norsk har saktens påvirket hverandre etter at de skilte lag, men prosessene som går motsatt vei, er fremdeles sterke, i alle fall om man skal tro nordmenn som forteller at de må snakke engelsk for å bli forstått i København.
Hvis Norge, Sverige og Danmark skulle slå seg sammen til én stat, kunne de skandinaviske språkene eller dialektene blitt mer like, og noe ville da sikkert blitt gjort for å tilpasse skriftspråkene til hverandre. Men i dag virker det fjernt.
Læraren min påstår at albansk «høyrer til» gresk. Eg har eigentleg ikkje så mykje peiling på albansk, men eg trur ho tek feil.
Det læraren din seier her, er i beste fall upresist og i verste fall heilt feil.
Albansk er eit indoeuropeisk språk, og dermed er det i slekt med gresk, men det «høyrer» ikkje «til» gresk. Albansk og gresk utgjer kvar si undergruppe av dei indoeuropeiske språka. Ei tredje undergruppe er dei germanske språka, der m.a. norsk, svensk, dansk og engelsk høyrer heime, og det finst dessutan fleire andre undergrupper. Dei fleste språka i Europa og mange i Asia har indoeuropeisk opphav.
Språkslektskap er noko anna enn innlåning av ord. Ein seier at to språk er i slekt når ein reknar med at dei stammar frå eit felles «urspråk», som dei har utvikla seg frå. Eit språk kan godt bli påverka av eit anna språk, til dømes med lånord, sjølv om dei to språka ikkje er i slekt.
Jeg kjenner noen kosovoalbanere, og de sier at de forstår serbisk helt uten problemer. Betyr dette at albansk og serbisk er i nær slekt med hverandre, sånn som norsk og svensk?
Nei, albansk og serbisk står mye lenger fra hverandre enn det norsk og svensk gjør.
Både albansk og serbisk tilhører riktignok den indoeuropeiske spåkfamilien, men de hører til ulike undergrupper og er på ingen måte gjensidig forståelige (som norsk og svensk er).
Det er sikkert riktig at mange kosovoalbanere skjønner serbisk uten vansker, men det skyldes nok helst at de har lært det på skolen eller sett og hørt det i mediene den gangen både Serbia og Kosovo tilhørte staten Jugoslavia. Eller de kan ha vokst opp sammen med eller bodd i samme nabolag som serbisktalende eller fått kjennskap til språket på andre måter.
Jeg er elev i videregående skole og kommer opprinnelig fra Tyrkia. Norsklæreren min påstår at tyrkisk er et arabisk språk, og sier at det står i læreboka. Jeg er helt uenig. Men hva slags språk er egentlig tyrkisk?
Nei, tyrkisk er absolutt ikke i slekt med arabisk. Tyrkisk hører til det som kalles den tyrkiske språkfamilien. Noen av de andre språkene i denne gruppa er aserbajdsjansk, usbekisk, kasakhisk og uigurisk.
Det er ille dersom påstanden du viser til, står i læreboka. Du bør ta dette opp med læreren din på nytt.
En annen sak er at det finnes mange arabiske lånord i tyrkisk, slik det også finnes i persisk, urdu osv. Grunnen til det er religiøs og kulturell påvirkning. Tyrkisk ble i mange hundre år skrevet med det arabiske alfabetet, og skriftspråket var temmelig sterkt påvirket av arabisk. Det latinske alfabetet, som både norsk og tyrkisk nå bruker, ble innført i Tyrkia av Kemal Atatürk så seint som i 1928.
Dersom du er interessert, kan du lese mer om slike emner i artikkelen Språk og identitet i Tyrkia.
Eg har norsk-tyrkisk bakgrunn og har høyrt at kurdisk ikkje er eit eige språk, men berre ein dialekt av tyrkisk. Stemmer det?
Nei, kurdisk er langt ifrå ein dialekt av tyrkisk. Kurdisk høyrer til dei indoeuropeiske språka og er i slekt med persisk, og med norsk, men ikkje med tyrkisk.
Til dei indoeuropeiske språka høyrer nesten alle språk i Europa og dessutan asiatiske språk som urdu og hindi.
Kurdisk høyrer til den iranske undergruppa av dei indoeuropeiske språka. Dialektar av kurdisk blir snakka ikkje berre i Tyrkia, men òg i Irak, Iran, Syria og Armenia.
Språkslektskap er noko anna enn innlåning av ord frå andre språk. Ein seier at to språk er i slekt når ein reknar med at dei stammar frå eit felles «urspråk» som dei har utvikla seg frå. Eit språk kan godt bli påverka av eit anna språk, og til dømes ta imot lånord frå det, sjølv om dei to språka ikkje er i slekt. Såleis finst det tyrkiske lånord i det kurdiske språket i Tyrkia, men tyrkisk og kurdisk er altså ikkje i slekt for det.
For nokre år sidan høyrde vi mykje om Ossetia i media. Kva slags språk er ossetisk?
Ossetisk er det berre om lag 600 000 menneske som talar, og dei som gjer det, høyrer heime i Kaukasus. Dei to hovuddialektane heiter digor eller vestossetisk (mindretalet) og iron eller austossetisk (fleirtalet). Ordet iron tyder både ‘ein ossetar’ og ‘ossetisk’. Landet ossetarane bur i, kallar dei sjølve Iriston.
Dialektnemninga iron minner mykje om landsnamnet Iran, og det skal vera eit historisk samband mellom dei to orda, for både ossetisk og persisk er iranske språk. Dei iranske språka deler ein inn i nordvestiranske, sørvestiranske, nordaustiranske og søraustiranske. Ossetisk er eit nordaustiransk språk, jamvel om det er eit av dei iranske språka som høyrer heime lengst vest (nordvest). Ossetisk er sterkt påverka av andre språk i Kaukasus som det ikkje er i slekt med, til dømes georgisk. Det viktigaste austiranske språket er pasjto, det eine av dei to hovudspråka i Afghanistan. Persisk eller farsi, som er det viktigaste språket i Iran, er eit sørvestiransk språk.
Både norsk og ossetisk er indoeuropeiske språk. Det er ikkje lett å sjå at språka er skylde, men her er tre døme som viser slektskapen: Ossetisk arm-arm-i tyder ‘frå arm til arm’, dvs. ‘frå hand til hand’, dwar tyder ‘dør’, og dænd-ag tyder ‘tann’.
Ossetisk er etterkommar etter språket til skytarane, alanarane og sarmatarane, som var mektige iranske nomadefolk nord for Kaukasus alt fleire hundreår før Kristus.
Den eldste kjende teksten på ossetisk er frå 941 e.Kr. og er skriven med greske bokstavar.
Frå 1844 skreiv dei ossetisk med det russiske (kyrilliske) alfabetet. I 1923 gjekk dei over til det latinske. Dei gjekk attende til det russiske alfabetet i Nord-Ossetia i 1938 og i Sør-Ossetia i 1954. I tida mellom 1939 og 1954 brukte dei det georgiske alfabetet i sør.
Bokstaven æ er eit særkjenne for norsk, dansk, islandsk, færøysk – og ossetisk. Når bokstaven æ står saman med kyrilliske bokstavar, ser det veldig framandt ut.
Her er eit vers frå juleevangeliet på ossetisk og nynorsk (Lukas 2,15):
Зæдтæ сæ цурæй уæларвмæ куы сивгъуыдтой, уæд фыййæуттæ кæрæдзийæн загътой: «Уæдæ фæцæуæм Вифлееммæ æмæ фенæм, цы æрцыди — Хуыцау нын цæй тыххæй фехъусын кодта, уый.»
Då englane hadde fare frå dei og attende til himmelen, sa gjætarane til kvarandre: «Lat oss gå inn til Betlehem og sjå dette som har hendt, og som Herren har kunngjort oss.» (Omsetjinga frå 1978/1985)
Søk